Tati kollof cam tati sefolla ¿Eymi kimimi tunten nutriente niei tüfachi fillke iyael? Fewla may, kimeltuaeymew kiñeke kakawmechi dungu tami küme yafütual iyael ca taiñ wimtun nüwkülelu, femngechi fill antü kümelkaleymi tami yafütuelchi iyael.
Kom pu che pepi chillkatuafi engün kom tüfachi dungu ka Pfizer tañi trokiñ pu tremoltuchefe ñi küme ngüneduamfiel ta tüfeychi dungu. Kom tüfachi wirin chillka kelluchekey tami doy kimal müten, welu chumkaw no rume feipilayay chem kütran nielmi rume.
Fill antü, fente küme dewmaiyal tripalu kümeke rakiduamnieelchi dungu taiñ yafütual, kiñe we fün ketran tuwi kam tukukan mew, doy kümelechi iyal nieayiñ, we nümüley, we adngeley kafey wülay doy newen-ngechi nutrientes nien may.
Doy fali taiñ reyfütuaiñ taiñ rakiduam ca taiñ lof wimtun dewmaiyaiñ, doy kellukeiñmew taiñ pülleleal taiñ “Küme mongen”, feyta kiñe mapuche ñi nütram pengeli tati kimün küpalu tati mapu mew ka taiñ küme feleaiñ, tüfakechi elueiñmew doy kümelkalekan ka ayüwün mew.
Tati wimtun dungu feypieiñmew taiñ kuyfike yafütual nüwkülelu taiñ tremoleal, femngechi niewelayay kütran, feyta “küme yafütun” pingekey, fey itrokom femel chi dungu eluñmaeiñmew kiñe küme tremolen1. Tüfachi iyael fün ketran tuwi nielu fentren kümelkan taiñ mongen mew, feytachi:
Pu sefolla: Rumeñma minerale nielu, fitamina nielu, ca flavonoides kiñekentu niey, ka kiñe antioxidante kellukeiñmew taiñ nochi füchalen, külfüncülelu iñchiñ. Kafey, doyelchi may taiñ mollfun ñi amuleal kalul mu ca pichi niewenon wedake kütran taiñ piwke mew.
Pu awar: füshcülen mu iyaiñ, korü mu, guiso mu kam tükukan-ngechi ensalada mu, kafey tati mapuche ñi wimtun tañi dewmaiyal kiñe rali mu müten. Yafütuaiñ awar, rume kellukeiñmew taiñ doy tremoleal, feyta pichiñ niewenon tati wedake kütran taiñ kalul mew, fey Parkinson pingekelu.
Kollof: feyta tüfey tuwi fentren proteína ka minerale nielu, fey magnesio, kalsio, yodo ca hierro (pañill), femngechi anemia kütran pepi wewngeay ka kellukeiñmew pichiñ niewenon wedake kütran taiñ kalul mu, fey Cancer de colon, arteriosclerosis, motriñchengeal ka piwke kutran.
Tüfachi iyael, kupalu taiñ mapu, feychi taiñ antü mu ca taiñ lof mu, elueiñmew fentren newenngechi nutrientes, küme nüwkülelu tati glúcidos (kaloria), yiwiñ ka proteína doy fali taiñ duamnieel ca kiñewkülekey sales (chadi), chadiku ka fitamina tuwi taiñ ketran mapu mew, chumngey ta tüfachi iyal trürkülekey feypillefule rume kiñe nutricionista ñi iyal. Fillke pu wentru ñi chillkatun kelluchekey taiñ inaduamafiel taiñ fillke fün ketran ka tukukan mapuche elueiñmew kümeke tremolen, feymew duamlay kakelu doyelchi iyael ka mapu küpalelu.
Mapuche ñi wimtun ca ñi iyal doy mongeley. Kiñeke dungu tami rakiduamafiel, femgechi dewmaiyafiel: yiwiñ ngülliw merken nielu, (feyti fün pewen küpay feyti trapi “capüra müta” pingelu), rumul kofke (kofke dewmay aylen mu), diweñ kofke (empanada nielu walle fün), mültrün (Kam katuto pingei dewmay kachilla ngen), kam müday (kachilla pulko tuwün).