Kay hillkaśhqakaq yaćhachinapaqmi haypita liqsichinapaq, ñatan manam hampikuqkuna nishqannuchu, manam willakuykunatanuchu uyalinki, lulanapaqchu uutak hampikuq nishqannuchu. Ima tapukuykunapis kaptinqa hampikuqtam tapukunki yanapaaśhunaykipaq.
Wakunata wananchik sistema inmunológico nishqanta kallpachanapaq haypita mana allin qishyaykunakta amachanapaq, wañuypitapis. Kaykunam aychanchikta “yaćhachin” imanupa amachakuytapis microorganismos, virus uutak bacterias nishqankuna yaykuyta munapaakuptin (1).
Organización Mundial de la Salud kamachikuqkaq sumaq allin wakunakuna kaśhaqanta nipaakun (2). Haypitan llapa suyukuna kikillankuna wakuna wata yupanankunakta lulapaakun, wakuna kamachikuqninkuna nipaakuśhqanta lulaykul.
Imapiq wakunakuna allin kaśhqan (3)
Kay hampikukunam sumaq allin kayan achka nunakunapaq kawsayninta amachanpaq. Qipa pachakunaćhu anchaktam COVID-19 wakunakunapita limalqanchik, ñatan ¿yaćhayankichu kanan pachakunaćhupis imayamana wakunakunam kayan iskay ćhunka ishyaykuna yupay amachanapaq? ¿kay wakunakuna watan-watan ishkay hunu haypita kimsa hunu yupay wañuykunakta amachan kay ishyaykunapita: difteria, tétanos, tos ferina, usu haypita sarampion nishqankunapita.?
Aychakunakta kallpanchaymi allin nunakuna kari kapaakunampaq haypita dirichunchikkuna. Ñatanmi wakunakunapis allin amachanapaq, mana ishyaykuna palkachinapaq. Hinaykul, seguridad sanitaria mundial nishqantam kallpanchan, kaykunam sumaq allin kallpanchaykul antimicrobianos nishqankunakta amachanpaq.
Kaykunapitam allin kayan wakuna wata yupanakunakta likay, hinaykul nunakunakta yaćhachiykul umanman takyachiy.
Wakunapa wata yupaynin
Allin wakunakuna lulaśhqapitam, tawa ćhunka pichqayuq watañam kaykunakta lulapaakun, Peru suyunchikćhu achka nunakunapaq aychankunaktam kallpanchalunchik, manam hatun nunakunallatachu, kalu malkakunaćhu yaćhaq akapakunatapis, kumun malkakunakta haypita uchuk ayllukunatapis kalućhu kawsakunakta, ćhululkunaćhu kawsakunatapis (4).
Haypita, palkachikuq ishyaykunanu: polio, sarampión, rubeola nishqankunanu, Perú suyunchikćhu chinkachilqanchik achka wakunakunawan unay watakunaćhu. Walanka isqaun paćhak isqun ćhunka tawayuq polio ishyaykaqta chinkachilqanchik, ishkay walanka wataćhu sarampión ishyay manaña kalqachu haypita ishkay walanka ćhunka pichayuq rubeola ishaykaq kamakalqun (5).
Kanan, wakunapa wata yupayninta llapa watayuq nunakunapa likaśhun (6):
Kaypi tallishqa:
- MINSA 2021. Ámericas nishqanćhu semana wakunakuna. Perú suyo kamachikuq.
- Hampikuq wasi José Casimiro Ulloa (HEJCU). “Vacunakuna lulaśhqa haypita allin wakunakuna”.
Ñatanmi, Ministerio Perú suyućhu antineumocócica wakunakunakta suqta ćhunka watayuq nunakunapaq uywapaakun, imaymana ishyaykunakta amachanapaq kay neumococo, meningitis, haypita huk ishyaykunapaqpis neumococopiq likalimuśhqan. Kaytam llapa nunakunakta ćhunka suqta watayuq nunakunapaq mana illayuqpaq huk kutilla, imay pusaq walanka hampina wasikunaćhu, ñatan pichqa watayuq, pichqa ćhunka isqunniyuq watakama imaymana ishyayniyuq kaptin (mana allin ishyayniyuq). (8) (9)
Kamakanapaq, imaymana tapukuykuna kaptin yalpay, Ministerio de Salud kamachikućhu willakuyta talinki (www.gob.pe/minsa) kay (link) nishqanćhuumi vakunapa wata yupayninta Perú suyupiq talinki.