Kay pachata mandakkunapash kushilla kakkunapash, mallta rikurikkunapash imamantatak mishakkuna kan. Paykunallatak alli yuyaykunata charishmantachari shina kanka.
Kaypi tiyak yuyaykunaka yachankapakllami kan. Kayta yachashka jawaka, hampikkunapakman rinallami kanki. Kayta yachashpapash mana yuyanachu kanki hampikkuna shinami ña tukuyta alli yachani nishpa. Kaymanta tapuykunata charishpaka, kanpak hampikta tapunallami kanki.
Kay pachata mandakkunapash kushilla kakkunapash, mallta rikurikkunapash imamantatak mishakkuna kan. Paykunallatak alli yuyaykunata charishmantachari shina kanka.
Cromosomas nishkapika allawkapipash ichukpipash telómeros nishkakunami tiyan. Chay telómeros nishkakunaka uchillayakpika unkurinchik, o utka rukuyanchik. Shuk unkuyta o wakllichita tiyakpika ADN-pi telomerokunaka ashtawan uchillayashpami katin. (1)
Llakikunamanta, yallitak llakirishkamantapashmi telomerokunaka utka uchillayanmi. Unkuykunata mana charikkunapak telomerokunaka ashtawan sunimi kan, chaymantami mana yallitak unkurinkunachu, ashtawan watakunatapashmi kawsan. (1)
Telomerokuna uchillayakpika gentekunaka utka rukuyankakuna. Chaykunata mana utka uchillayachunka allitami kawsana kanchik.
Ñukanchik tayta mamakunaka mana yallitak upiyanachu kanki, sayrata (tabaco) mana tsunkanachu kanki, allimi mikuna kanki kunashpami wiñachirkakuna. Shinami alli kawsayta chary ushanki. Shinapash ñukanchik yuyaykunapash allimi kana kan. (1)
Celulakuna chawpirikpika telomeroska kayshuk celulakunapash alli kachunmi yanapankuna. Shinapash celulakuna kutin kutin chaupirishkamantami telomeroska uchillayashpa katinkuna. (2)
¿Imamantatak alli yuyaykunata charina kanchik?
Ñukanchikka alli yuyaykunata charishpa, alli mikunakunata mikushpa, alli suyupi kashpaka ashtawan kawsayta ushashun, shinallatak mana utka unkurishunchu. (3)
Kutin yallitak llakirishpa, shuyayta mana charishpa, colerashpalla, shuktakkunata mana kuyashpami kawsashpaka cortisol hormona nishkata wiñachun yanapakunchik. Chaytaka ñukanchik p’iñarishka kashpami rikurin. (1)
Kutin kutin kay cortisol hormona nishka tiyakpika ñukanchikta achkatami unkuchy ushan. Chay hormonaka ñukanchik wiksata, umata, ñutkutapash wakllichin. Chaymantami p’iñarishka kashpaka imata ruranataka mana yachanchikchu. (1)
Imamanta unkurishkata yachankapakka puntapi imamantatak kayta o chayta ñukata llakichikun nishpami yuyayta hapina kanchik. Shinami ñukanchikllatak riksirishun. Ashtawanpash shina rurashpaka yuyaykunapi mana unkurishunchu. (3)
Ñukanchikmanta yuyakushpaka alli yuyaykunatami charina kanchik. Shinami imamanta imatapash rurakushkata yachayta ushashun. Shuktakkunapak ñawpakpika ima shina rikurikushkata yachankapakka psicoterapia nishkatami yanapayta ushan. (3)
¡Imatapash rurankapakka chaytaka kanpak yuyaypimi charina kanki!
Ñukanchipak kawsaypi ima llakikunata rikurikpika chaykunata imashina allichinata hamutana kanchik. Shinami achiklla yuyaywan hapishun. Chaypakka wayrata hapishpa ukumanta kutin kacharina kanchik, shinami alli yuyaykunata hapishpami mana allí yuyaykunata washaman saquishun. (5)
Mushuk hampikunaka pipash wañunaman apak unkuyta charikkunaka ima horapash paypak kawsaypi shuk hatun llakita charishkatami rikuchin. Chaymanta maykanpash paypak ukkuta unkushka kakpika paipak yuyaypipash shinallatakmi kanka. (4)
Shuk sinchi alli ukkuta charinkapakka puntapi alli yuyaytami charina kanki. Cortisol nishkata uchillayachinkapakka Omega 3 nishkatami ashtawan mikuna kanki. (1)
Ima munashkatami rurashpa katy. Alli yuyaykunatami charina kanki. Shina rurashpaka kushi kawsaytami charinki.
¿Shuk psicólogo nishka hampikwan interntetpi parlankapak munankichu?
Psicólogo nishka hampikkunawan parlankapakka internetpi kaykunatami maskay ushanki: PsyAlive, Mejor Hablemos y Vivir Felizmente. Kay psicólogo nishka hampikkunaka riksishka hatun yachana wasikunapimi yachakushka, paykunaka titulokunapash, certificado nishka p’ankakunatapashmi charin. Chaymantami alli hampikkunami kan. Shuk psicólogo hampikkwan parlankapak munashpaka, o shuk willaylla kachankapak munashpaka kaypi rikupanki: